BALKAN | Dünyayı sallayan büyük depremler

Toplamda dünyada her yıl irili ufaklı 500 bine yakın deprem meydana gelir, bunların 100 bine yakını hissedilir, 100’e yakını ise hasara neden olur.

Depremler oluşumlarına göre üç kategoriye ayrılır: tektonik, volkanik ve çökme.

Dünya tarihinin en güçlü 10 depremi Güney Amerika ve Asya-Pasifik bölgesi ülkelerinde meydana geldi. “Ateş Çemberi” olarak adlandırılan Pasifik deprem kuşağı, dünyadaki tüm depremlerin yüzde 90’ının ve büyük depremlerin yaklaşık yüzde 80’inin meydana geldiği yerdir.

En uzun depremde 230 bin kişi öldü

Şimdiye kadar kaydedilen en uzun deprem 26 Aralık 2004’te Endonezya’nın Sumatra kentinde meydana geldi. 9.1 büyüklüğündeki depremde 230 bin kişi öldü. Çalkalama 8.3 ila 10 dakika sürdürüldü.

Deprem sonucu meydana gelen metre yüksekliğindeki dev dalgalar, Endonezya’nın yanı sıra Kuzey Asya ve Doğu Afrika’daki 14 ülkeyi etkiledi. En ölümcül doğal afetlerden biri olarak kabul edilen afet, deprem ve tsunami nedeniyle 1.700.000 kişiyi evsiz bıraktı.

Türkiye’deki depremler

Dünyanın aktif sismik kuşaklarından biri olan Alp-Himalaya kuşağında yer alan Türkiye’de de yıkıcı depremler yaşandı.

Bunların en şiddetlisi 26 Aralık 1939’da Erzincan’da meydana geldi. 7.8 büyüklüğündeki deprem 33.000 kişinin hayatına mal oldu.

20 kilometre derinlikte meydana gelen ve 52 saniye süren depremde okul ve hastane gibi kamu binaları da dahil olmak üzere 100 binden fazla bina yıkıldı.

Türkiye’de bir başka yıkıcı deprem 17 Ağustos 1999’da meydana geldi. Merkezi Kocaeli’nin Gölcük ilçesinde meydana gelen 7.4 büyüklüğündeki deprem, yurdun kuzeybatısını vurarak başta İstanbul, Kocaeli, Sakarya ve Yalova kentlerinde büyük hasara yol açtı.

Depremde 17 binden fazla insan hayatını kaybederken, 500 bin kişi evsiz kaldı.

Türkiye 1939’dan beri en büyük felaketi yaşıyor

Kahramanmaraş’ta 6 Şubat’ta meydana gelen 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki iki deprem 11 ili etkiledi. Son verilere göre 45 bin 89 kişi hayatını kaybetti.

Deprem Mısır, Lübnan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC), Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GPC), Suriye ve Irak’ta da şiddetli bir şekilde hissedildi.

20 Şubat’ta Kahramanmaraş merkezde meydana gelen depremlerin ardından Hatai’de de 6,4 ve 5,8 büyüklüğünde depremler meydana geldi. Malatya’da 27 Şubat’ta 5,6 büyüklüğünde bir artçı sarsıntı meydana geldi.

Son verilere göre depremin ardından 11 bin 20 artçı sarsıntı meydana geldi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “1939 Erzincan depreminden bu yana en büyük felaket” olarak nitelendirdiği depremin vurduğu kentlerde çok sayıda bina yıkıldı.

Japonya’da meydana gelen deprem ve tsunami 19 bin kişinin hayatını kaybetti.

11 Mart 2011’de Japonya’nın Tohoku bölgesinde 9 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Okyanus tabanında 1 kilometrelik çatlak oluşturan depremin ardından ülkenin kuzeydoğu kıyılarında tsunami meydana geldi.

Deprem ve ardından gelen tsunami 19.000 kişiyi öldürdü. Fukuşima nükleer santralinde bir sızıntı meydana geldi.

2018 yılında Endonezya’nın Sulawesi adasını vuran 7,5 büyüklüğündeki deprem ve ardından gelen tsunami, son yılların en büyük felaketlerinden biri olarak tarihe geçti. Deprem ve tsunami 4.300’den fazla kişinin ölümüne neden oldu.

Dünya tarihinin en şiddetli depreminde 1655 kişi öldü

Dünya tarihinin en güçlü depremi 22 Mayıs 1960’ta Şili’de meydana geldi. 9.5 büyüklüğündeki deprem sonucunda yaklaşık 1.000 kilometrelik bir alanda 1.655 kişi öldü, 3.000 kişi yaralandı ve 2 milyon kişi evsiz kaldı.

Ülkede 550 milyon dolar hasara yol açan depremin yol açtığı tsunami, 10 bin kilometrelik bir alana yayılarak Hawaii Adaları, Japonya ve Filipinler’e ulaştı. Hawaii’de 61, Japonya’da 138 ve Filipinler’de 32 kişi dev dalgalar nedeniyle hayatını kaybetti.

Dünyada şiddetli depremler

Dünyanın en büyük ikinci depremi olarak kayıtlara geçen Alaska depremi 28 Mart 1964 tarihinde meydana geldi. Üç dakika süren 9.2 büyüklüğünde bir deprem, bir tsunamiyi tetikledi. Artçı sarsıntılar ve ardından gelen büyük dalgalar 128 kişinin ölümüne ve yaklaşık 310 milyon dolarlık hasara neden oldu.

Aralık 2004’te Endonezya’nın kuzeybatısındaki Sumatra Adası’nı vuran 9.1 büyüklüğündeki yıkıcı depremin yaraları sarılırken, yaklaşık 3 ay sonra (28 Mart 2005) bölge 30 kilometre derinlikte 8.6 büyüklüğünde bir depremle sarsıldı. Doğal afet sonucu 1.400’den fazla kişi öldü, depremin neden olduğu tsunami nedeniyle yüzlerce kişi yaralandı.

4 Kasım 1952’de Rusya’nın doğusundaki Kamçatka Yarımadası’nı vuran 9 büyüklüğündeki deprem, 1900’den beri kaydedilen en büyük depremlerden biridir. İnsan zayiatına yol açmayan bir deprem sonucu oluşan 9 metre yüksekliğindeki dalgalar Hawai Adaları’na ulaştı.

31 Ocak 1906’da Ekvador ve Kolombiya kıyılarında 8,8 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi ve yaklaşık 1000 kişi öldü. Depremin ardından ortaya çıkan tsunami okyanusu geçerek Japonya’ya ulaştı.

27 Şubat 2010’da Şili’yi vuran 8.8 büyüklüğündeki depremde 500’den fazla kişi öldü, binlerce kişi yaralandı. Depremin ardından Şili’nin yanı sıra Peru, Ekvador, Kolombiya, Kosta Rika ve Panama gibi Latin Amerika ülkeleri de tsunamiden zarar gördü. 30 milyar dolarlık hasara neden olan deprem, 1,8 milyon insanı etkiledi ve 500.000’den fazla evde tamir edilemeyecek şekilde hasar gördü.

4 Şubat 1965’te Alaska’daki Rat Adaları yakınlarında meydana gelen 8.7 büyüklüğündeki deprem, 10 metrelik bir tsunamiye neden oldu. Deprem sonucunda kimse ölmedi, hasar önemsizdi.

15 Ağustos 1950’de Tibet’i vuran 8.6 büyüklüğündeki depremde en az 1.500 kişi öldü. Çin ve Hindistan’da birçok şehri de etkileyen deprem toprak kaymalarına neden oldu. Sonuç olarak yüzlerce bina hasar gördü.

Çin’in Chichuan eyaletinde 2008 yılında meydana gelen 7.9 büyüklüğündeki depremde 87.000 kişi öldü veya kayboldu. Deprem 370.000 kişiyi etkiledi.

8 Ekim 2005’te Pakistan’ı vuran 7.6 büyüklüğündeki deprem yaklaşık 75.000 kişiyi öldürdü.

Haiti’nin başkenti Port-au-Prince’de 12 Ocak 2010’da meydana gelen 7 büyüklüğündeki depremde 316 bin kişi öldü, 300 bin kişi yaralandı. On bir yıl sonra, 14 Ağustos 2021’de Haiti kıyılarında meydana gelen 7,2 büyüklüğünde bir deprem yaklaşık 2.500 kişiyi öldürdü, 12.000’den fazla kişiyi yaraladı ve binlerce kişiyi evsiz bıraktı.

Fay hatları ve levhaları

Yer kabuğunu oluşturan levhaların hareketleri sonucunda esneyip sıkışarak depolanan enerji zamanla açığa çıkar ve yer kabuğundaki bu hareketli parçaya “fay” adı verilir.

Yerkabuğunda “fay” adı verilen faylarda meydana gelen hareketler, dünyadaki depremlerin neredeyse tamamını oluşturur.

Dünyadaki en yoğun tektonik sismik kuşak, büyük depremlerin yaklaşık yüzde 80’inin meydana geldiği Pasifik sismik kuşağıdır.

En önemli kıta levhaları Kuzey Amerika Levhası, Güney Amerika Levhası, Afrika Levhası, Arap Levhası, Avrasya Levhası, Anadolu Levhası, Bismarck Levhası, Hint-Avustralya Levhası ve Antarktika Levhasıdır.

Juan de Fuca Plakası, Pasifik Plakası, Nazca Plakası, Scotia Plakası, Cocos Plakası, Karayip Plakası, Filipinler Plakası, Fiji Plakası ve Caroline Plakası da büyük okyanus plakaları olarak bilinir.

Bazı faylar çok ince ve dikkat çekmezken, Kaliforniya’daki San Andreas fayı ve Türkiye’deki Anadolu fayı yüzlerce kilometre uzunluğundadır.

Dünyanın en uzun fayı olan San Andreas, Pasifik ve Kuzey Amerika levhaları arasında yer alır.

Japonya, Şili, Meksika, Peru ve Yeni Zelanda’yı kapsayan Ateş Çemberi de depremlere ve volkanik patlamalara açık bir bölge.

Türkiye’deki fay hatları

Türkiye’deki Anadolu Levhası, dünyadaki en aktif fay hatlarından bazılarını içermektedir.

Kuzey, Doğu ve Batı Anadolu’nun fay hatlarının yer aldığı Anadolu Levhası, Avrasya, Afrika ve Arap levhaları arasında yer alır.

Tarihteki en yıkıcı depremlerden bazıları bu fay hattındaki hareketlerden kaynaklanmaktadır.

AAA