Türkiye-Çin ilişkileri: Ankara’nın hayalleri ve gerçekleşmeyen yatırım beklentileri

Çin’in Türkiye’deki toplam yatırım tutarı 5,11 milyar ABD dolarıdır. Çin’in 1.368 trilyon dolarlık küresel yatırımıyla Türkiye’nin yatırım eksikliği daha da belirginleşiyor. Kısacası 10. yılını doldurmak üzere olan Bir Kuşak Bir Yol Girişimi Türkiye’nin beklentilerinin çok uzağında. Emre Demir yazdı

Türkiye, Çin liderliğindeki Asya, Afrika ve Avrupa kıtalarını kapsayan bir altyapı yatırım girişimi olan Kuşak ve Yol Girişimi’ne (KYG) katılan ilk ülkelerden biridir. Kasım 2015’te iki ülke, Çin liderliğindeki Tek Kuşak, Tek Yol Girişimi ile Türkiye liderliğindeki Orta Koridor Girişimi’ni uyumlu hale getirmek için bir Mutabakat Zaptı imzaladı. Sonraki yıllarda Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, birbirini tamamlayan bu iki girişimin entegre edilmesi gerektiğine dair açıklamalarda bulundu. Ancak her iki ülke yöneticilerinin sözlü desteğine rağmen Türkiye’nin Çin yatırımlarından beklentileri henüz gerçekleşmemiş ve Orta Koridor ile Tek Kuşak Tek Yol girişiminin uyumlaştırılmasında istenilen düzeye ulaşılamamıştır.

TÜRKİYE’NİN ALTYAPI HAREKETLERİ

Türkiye, coğrafi konumunun avantajını kullanarak Avrupa ve Asya kıtalarındaki üreticileri ve pazarları birbirine bağlayan bir ulaşım ve lojistik merkezi olmayı hedeflerken, diğer yandan küresel değer zincirinde merkezi bir rol oynamak istiyor. Bu hedeflere uygun olarak, ülkenin liderliği ulaşım, telekomünikasyon ve enerji altyapısını geliştirmeyi planlıyor. Ulaştırma alanında, AKP iktidarı sırasında karayolu taşımacılığına ve otoyol yapımına öncelik veren Türkiye, Ankara-İstanbul ve Ankara-Konya arasında iki adet yüksek hızlı demiryolu yatırımını tamamladı. İzmir-Ankara ve Ankara-Sivas yüksek hızlı demiryolları gibi diğer yatırımlar da yapım aşamasındadır. Ancak coğrafi olarak bu yatırım projeleri ülkenin çok küçük bir bölümünü kapsadığı için 85 milyonluk nüfusun ve ekonominin ihtiyaçlarını karşılamaktan uzaktır. Bu nedenle ulaşımda acilen yeni yatırımlara ihtiyaç duyulmaktadır. Türkiye şimdilik dünyanın en büyük hızlı tren ağına sahip ülkesi Çin’in kilit rol oynamasını bekliyor.

Asya Altyapı Yatırım Bankası’nın kurucu üyesi olan Türkiye, Nisan 2023 itibarıyla 18 proje için bankadan 3.398,6 milyon dolar ve 400 milyon avro borç aldı. Türkiye bu tutarla Hindistan’dan sonra en çok banka kredisi kullanan ikinci ülke konumunda.

TÜRKİYE VE ÇİN ALTYAPI ANLAŞMALARI

2018 yılında Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları ile Çin Ulaştırma Bakanlığı, Edirne ile Kars’ı birbirine bağlayan, yani Türkiye’nin batı ve doğu sınırlarını birbirine bağlayan yüksek hızlı demiryolunun inşası konusunda anlaşmaya vardı. Ancak şu ana kadar bu projenin çok küçük bir kısmı hayata geçirildi.

Bu demiryolu projesi her iki ülke için de büyük önem taşıyor. Bu Türkiye için önemli; çünkü doğu ve batı sınırlarını birbirine bağlamak, ülkenin kendisini Avrupa’yı Asya’ya bağlayan bir geçit olarak konumlandırma hedefi için esastır. Proje Çin için de önemli; çünkü Türkiye’den geçen orta koridor, Rusya’dan geçen kuzey koridoruna bir alternatif. Çin, genellikle daha az ülkeden geçtiği ve bu nedenle daha az bürokratik prosedür ve gümrük anlaşması gerektirdiği için kuzey koridorunu tercih ediyor. Ancak Ukrayna’da devam eden savaş nedeniyle kuzey koridoru şu anda erişilebilir değil, bu nedenle alternatif bir kara yoluna ihtiyaç var. Nisan başında CRI Türk’e açıklama yapan Çin’in Türkiye Büyükelçisi Liu Şaobinülkesinin Kuşak ve Yol girişiminde orta koridorun rolünü güçlendirmeye hazır olduğunu söyledi. Bu açıklamaya rağmen, Güney Kafkasya’da ortak tarife koordinasyonunun olmaması ve istikrarsızlık gibi jeopolitik sorunlarla karşı karşıya olan Çin’in orta koridorun uygulanabilirliğine tam olarak ikna olduğunu söylemek zor.

Çin ve Türkiye’nin işbirliği yaptığı tek ulaşım projesi yüksek hızlı tren değil. İki ülke, Ankara’da Batıkent-Sincan metro hattı ve İstanbul’da çeşitli metro hatları gibi hafif raylı sistemler konusunda da iş birliği yapıyor.

Türkiye’nin Kuşak ve Yol Girişimi’ne olan coşkusu, Kuşak ve Yol Girişimi projelerini finansal olarak desteklemek için kurulmuş Çin liderliğindeki bir uluslararası altyapı yatırım bankası olan Asya Altyapı Yatırım Bankası’ndaki aktif durumundan görülebilir. Asya Altyapı Yatırım Bankası’nın kurucu üyesi olan Türkiye, Nisan 2023 itibarıyla 18 proje için bankadan 3.398,6 milyon dolar ve 400 milyon avro borç aldı. Türkiye bu tutarla Hindistan’dan sonra en çok banka kredisi kullanan ikinci ülke konumunda.

Türkiye’nin gelişmekte olan ekonomisini desteklemek için ulaşıma olduğu kadar telekomünikasyon ve enerjiye de yatırım yapması gerekiyor. Telekomünikasyon sektöründe atılan adımların başında 5G altyapı yatırımları geliyor. ABD’nin güvenlik uyarılarına rağmen Türkiye’de hem kamu sektörü hem de özel şirketler Huawei ile ortak olmayı tercih ediyor. Örneğin 2017 yılında Turkcell ve Huawei, 5G geliştirme faaliyetlerini derinleştirmek ve yerli 4.5G üretimini geliştirmek için bir anlaşma imzaladı. 2019 yılında Türkiye’nin en büyük 5G odaklı bulut hizmetlerinin kurulumu için bir iş birliği anlaşması daha imzalandı. Huawei’nin halihazırda Vodafone Türkiye ve Türk Telekom ile benzer anlaşmaları var. Ayrıca 2019 yılında Huawei ve IT Valley, akıllı şehirlerdeki ortak projeleri genişletmek için bir İşbirliği Protokolü imzaladı. Ayrıca Aralık 2022’de Ankara’da yeni Ar-Ge merkezini açan Huawei, 2023’te İzmir’de bir Ar-Ge merkezi daha açmayı planlıyor.

Kuşak ve Yol Girişimi ile doğrudan ilgili olmasa da, Türkiye’nin diğer ihtiyacı finansmandır. Bu alanda özellikle 2016 darbe girişiminden sonra Ankara ve Pekin, Çin’in Türkiye’ye sağladığı döviz anlaşmaları ve kredi imkanlarıyla ilişkilerini derinleştirdi. İki ülke arasında imzalanan ilk takas anlaşmasının 2012’de imzalanmasından bu yana Türkiye, Çin’den 6 milyar ABD doları aldı.

Türkiye, Çin’deki diğer teknoloji şirketleri için de uygun yatırım fırsatları sunuyor. Örneğin Xiaomi, 2021’de 30 milyon ABD doları yatırımla Türkiye’de telefon üretmeye başladı. Son yıllarda TECHNO Mobile, TCL, Vivo, Realme ve Oppo gibi Çinli akıllı telefon üreticileri de ülkede üretim tesisleri inşa etmeye yatırım yaptı. Ancak bu, yaklaşık 30-35 milyon ABD doları tutarında nispeten küçük bir yatırımdır. Öte yandan Oppo’nun Türkiye’den çekilme kararı aldığına dair söylentilerin de olduğunu belirtmek gerekiyor.

Türkiye’nin kalkınma ihtiyaçları doğrultusunda altyapıya yatırım yaptığı bir diğer alan da enerji sektörüdür. Hükümet, hem Türk hem de yabancı şirketlerle ortaklıklar kurarak ülkenin yeşil ve konvansiyonel enerji altyapısını çeşitlendirmeyi ve geliştirmeyi hedefliyor. Türkiye, ülkenin en büyük termik santrali ve Çin’in Türkiye’deki en büyük yatırımı olan Hunutlu termik santralinin inşası için Çin ile birlikte çalışırken, Çin’in yenilenebilir enerji sektöründeki yatırımlarını sınırlamayı seçti. Bu, özellikle Çin devletine ait işletmeler için geçerlidir. Hükümet, 1 GW’dan daha büyük enerji santralleri inşa etme konusunda Çin destekli konsorsiyumlar yerine Avrupa destekli konsorsiyumları tercih etme eğilimindedir. Ancak Türk ve Çinli özel şirketler, özellikle güneş enerjisi projelerinde işbirliğine devam ediyor. Kısacası enerji, mevcut sorunlara rağmen Çin ve Türkiye’nin işbirliği yapmasına imkan veren bir alan.

Kuşak ve Yol Girişimi ile doğrudan ilgili olmasa da, Türkiye’nin diğer ihtiyacı finansmandır. Bu alanda özellikle 2016 darbe girişiminden sonra Ankara ve Pekin, Çin’in Türkiye’ye sağladığı döviz anlaşmaları ve kredi imkanlarıyla ilişkilerini derinleştirdi. İki ülke arasında imzalanan ilk takas anlaşmasının 2012’de imzalanmasından bu yana Türkiye, Çin’den 6 milyar ABD doları aldı.

TÜRKİYE’NİN UZAK OLMAYAN BEKLENTİLERİ

Ankara daha fazla Çin yatırımı beklese de, Tek Kuşak, Tek Yol girişimiyle ilgili projelerde Türkiye’nin payı çok küçük. İstanbul Kumport limanı ve Hunutlu termik santrali dışında Çin’in Türkiye’de önemli yatırımlar yaptığı söylenemez. 2013-2020 yılları arasında Türkiye’nin Çin yatırımlarındaki payı yüzde 1,31 iken Kuşak ve Yol projelerinde bu oran yüzde 0,8’e düşüyor. Çin Küresel Yatırım Takip Sistemi (Çin Küresel Yatırım Takibi), 2023 itibariyle Türkiye’deki toplam Çin yatırımı 5,11 milyar ABD dolarıdır. Çin’in 1.368 trilyon dolarlık küresel yatırımıyla Türkiye’nin yatırım eksikliği daha da belirginleşiyor. Kısacası 10. yılını doldurmak üzere olan Bir Kuşak Bir Yol Girişimi Türkiye’nin beklentilerinin çok uzağında.